Ontmoeten in de buitenruimte

De fysieke omgeving kent een breed palet aan type ontmoetingen: van een toevallige ontmoeting, tot groepsinteractie of zelfs actieve ontmoetingen. Deze ontmoetingen ontstaan onder andere door de activiteiten waartoe de omgeving je uitnodigt, zoals het samen sporten of het uitlaten van de hond. 

Maar welke ontwerpoptimalisaties en maatregelen kan je doorvoeren in de buitenruimte om deze activiteiten en ontmoetingen te stimuleren? In opdracht van Greystar heeft Burobol in samenwerking met De Omgevingspsycholoog een ontwerpuitwerking voor Blok 1A gemaakt. Met als doel: ontmoetingen in de binnentuin stimuleren. 

Toegepaste principes
In het ontwerp zijn diverse principes toegepast, waaronder:

• Nabijheid: nabijheid tussen mensen vergroot de kans op (spontane) interactie tussen mensen;
• Privacy: mensen voelen zich comfortabeler bij interactie, als ze kunnen controleren wie er meeluistert of meekijkt;
• Excuus: uitvoeren van activiteiten waarbij andere mensen gelijktijdig dezelfde of vergelijkbare activiteit uitvoeren, vergroot de kans op sociale interactie. Een activiteit kan daarmee als legitimering of excuus worden opgevat voor ontmoeten;
• Eigenaarschap: mensen voelen zich veiliger als ze het gevoel hebben dat ze een zekere mate van controle op hun omgeving kunnen uitoefenen. Het gevoel van controle is het grootst als een persoon (tijdelijk) eigenaarschap ervaart over de omgeving;
• Sociale veiligheid: Als een binnentuin als onveilig wordt ervaren, kan dat voor mensen een reden zijn de binnentuin te mijden of er slechts korte tijd te verblijven.

Belangrijke vraagstukken
Naast de toegepaste principes zijn er bij het ontwerpproces belangrijke vragen die centraal staan in relatie tot, in dit geval, ontmoeten in de binnentuin. Allereerst is het de vraag voor welk (soort) gebruik de binnentuin wordt ingericht. In het geval van Merwede geldt de status semi-openbaar, hetgeen betekent dat zowel bewoners als niet-bewoners gebruik kunnen maken van de binnentuin. Daarbij zijn de volgende twee ontwerpvraagstukken van belang om rekening mee te houden: 

• Hoe bieden we voldoende privacy voor bewoners op de lagere etages? Veel van de ingrepen om ontmoeten te stimuleren, vergroten de kans dat de binnentuin door meer mensen en/of voor langere tijd gebruikt wordt. Hoe voorkomen we verstoring van visuele en akoestische privacy door verschillend gebruik van de binnentuin? Bijvoorbeeld door het slim toepassen van opgaand (gevel)groen en door een optimale bufferruimte tussen woning en openbare ruimte te hanteren.. 
• Hoe ontwerpen we sociaal veilige toegangstrappen in de blokopeningen? De trappen en de direct daaraan grenzende ruimten kunnen een aantrekkelijke plek zijn om te verblijven, zowel voor bewoners als niet-bewoners. Op zulke trappen kunnen mensen de ervaring hebben gedwongen interacties aan te moeten gaan of mensen van te dichtbij te moeten passeren. Deze onwenselijke situaties kunnen we vóór zijn door ruimtes te ontwerpen waar overzicht en afstand een mogelijkheid vormen

Ontwerp voor drie soorten plekken
Rekening houdend met bovenstaande is een uitwerking, inclusief ontwerp, opgeleverd voor drie soorten plekken:

1. Concentrische plekken: bij zitplaatsen in cirkels hebben mensen de mogelijkheid elkaar aan te kijken of langs elkaar te kijken. Dit draagt bij aan sociale interactie;
2. Ontmoetingskruispunten: op kruispunten kruisen looplijnen elkaar. Hier naderen mensen elkaar nabij, wat de kans op toevallige sociale interactie vergroot. Dit effect is het grootst voor kruisingen waarlangs doorgaande routes lopen, bijvoorbeeld routes van en naar de trappen;
3. Zicht- en uitzichtlocaties: door het hoogteverschil ontstaan er vanaf een uitzichtpunt kijklijnen op een deel van de binnentuin, de toegangstrap en een deel van de openbare ruimte. Dit maakt de locatie aantrekkelijk als verblijfsplek, waar mensen (samen) van het uitzicht kunnen genieten en elkaar kunnen ontmoeten.

Concrete uitwerkingen per ‘plek’
Burobol heeft per type plek verschillende uitwerkingen gemaakt, per plek hierbij een voorbeeld (voor de tekeningen, zie het naslagwerk):

1. Concentrische plekken; een ontmoetings- en verblijfsplek: een plek om beschut alleen, met twee of in een klein groepje te zitten, met het gezicht naar elkaar toe.

2. Ontmoetingskruispunten; hoekpunt met ‘toevallige’ zitmogelijkheid: een plek met zicht op elkaar door de hoekopstelling en zicht op een deel van de route

3. Zicht- en uitzichtlocaties; kas als multifunctionele ruimte voor diverse activiteiten: de kas heeft overzicht over de omliggende openbare ruimte en is zelf icoon dat nieuwsgierigheid wekt. De kas biedt ruimte voor lange termijn activiteiten en draagt bij aan binding met de plek. 

Dieuwertje Bakker, assistent-programmamanager Merwede LAB: Greystar ontwikkelt Blok 1A met een focus op het creëren van een gemeenschap, door middel van hun ‘Our Domain’-concept. Met behulp van De Omgevingspsycholoog hebben ze dit concept met deze uitwerking doorgevoerd naar de binnentuin, om deze als verblijfs- en ontmoetingsplek voor de bewoners te optimaliseren. Zo werken we in Merwede op verschillende plekken aan het thema Social Design om, ondanks de enorme dichtheid, een prettig en leefbaar thuis voor bewoners te creëren. 

Philine Peperkamp, stedenbouwkundig-/ landschapsontwerper van Burobol: “een geplande of toevallige ontmoeting terwijl je de vogels hoort fluiten, vlinders ziet vliegen en de seizoenen beleeft maakt Merwede tot een toekomstige woonomgeving van menselijke maat. Een plek waar (ver)binding mogelijk is.”

Bram Hagemeier, development director van Greystar:”Door bij het landschapsontwerp veel aandacht te hebben geven aan ontmoeting, beleving en sociale aspecten, hopen we straks niet alleen een prachtige binnentuin te creëren, maar ook een plek te geven waar bewoners echt eigenaarschap nemen, door bijvoorbeeld samen met medebewoners planten en groenten te gaan verbouwen in de kas.”  

De volledige uitwerking lezen en zien? Download hier het naslagwerk.